جمعه سیاه ایران، رویدادی که مهر استاندارد جهانی ندارد
جمعه سیاه، عنوانی است که از یک رویداد غیرایرانی برگرفته شده و مدتی است جای خود را در میان فرهنگ ایرانی هم پیدا کرده است. عنوانی که در یک بازه زمانی چند روزه فرصتی را اصطلاحا برای خریدهایی با قیمت‌های شگفت‌انگیز برای مشتریان فراهم می‌کند. البته این روشی بود که در واقع فروشگاه‌های اینترنتی متعدد و فعال در اینترنت پیش گرفته و با برافراشتن بیلبوردهای بزرگ در سطح شهر آن را به اطلاع مردم رساندند.
جمعه سیاه امسال در روز 8 آذرماه (29 نوامبر 2019) بود که البته اوج خریدهای آن نیز در یک بازه زمانی چند ساعته (بین ساعت 10 صبح تا 2 بعدازظهر) رقم خورد.
در این میان برخی برندهای حاضر در مراکز تجاری و حتی فروشگاه‌هایی که نماینده برند خاصی نیستند، با نصب برچسب‌هایی مبنی بر اعمال تخفیف خاص در این روز سعی در جذب حداکثری مشتری داشتند. از طرف دیگر برندهای مختلف چرمی، پوشاک و... نیز برگزاری جمعه سیاه و اعمال تخفیفات چند درصدی روی کالاهایشان را از طریق شبکه‌های اجتماعی اطلاع‌رسانی کردند.
گرچه نام جمعه سیاه برگرفته از فرهنگی متفاوت با کشور ما است اما نکته‌ای که در آن واضح است فروش محصولات با کمترین قیمت اما با کیفیت اصلی و مطابق با ویژگی‌هایی است که همان کالا در سایر روزهای سال در معرض فروش قرار می‌گیرد. این در حالی است که گویا این عنوان در کشور ما تنها یک تقلید آن هم به غلط است، زیرا همین فروشگاه‌های اینترنتی که پیشتر به آنها اشاره شد، تخفیفاتی حتی تا 70 درصد را روی محصولات خود اعمال کردند اما با این تفاوت که محصول مدنظر از کیفیت لازم و کافی برخوردار نبود و این موضوع به اثبات ماهنامه تجارت طلایی نیز رسیده است.
از طرف دیگر تخفیفات روز جمعه سیاه برای هر کالا طی چند ساعت در نظر گرفته می‌شد تا شاید به ترتیب نوبت به سایر کالاهای منتظر در صف هم برسد و درصدهای کاهش قیمت شامل حال‌شان شود. اما نکته‌ای که در این میان وجود دارد مرحله انتهایی خریدهای اینترنتی است! با تجربه‌ای که تجارت طلایی در این روز به دست آورد مشخص شد برخی از فروشگاه‌های اینترنتی (خصوصا فروشگاه‌هایی که بر محصولات آرایشی و بهداشتی متمرکز هستند) در آخرین مرحله خرید کاربران روی دیگری از جمعه سیاه را نمایش داده‌اند! به این صورت که هنگام پرداخت هزینه کالا، فهرست جدول قیمت‌گذاری درصدهای تخفیفی را حذف کرده و قصد داشت تا با همان قیمت اصلی به دست خریدار برساند و در نهایت نوعی سودجویی را ترتیب داده بود. فروش کالاهای قدیمی و نزدیک به تاریخ انقضا، مغایرت کالای ارسال شده با سفارش ثبت‌شده کاربران در وب‌سایت‌های فروش، ارسال دیرهنگام کالا و عدم پاسخگویی به اعتراض و پیگیری مشتریان از دیگر نمونه‌های این میهمان تازه‌وارد یعنی حراج جمعه است که به فروشگاه‌های ایرانی داشته است. اما باید این نکته را هم مدنظر داشت که رقابت فروشگاه‌ها در این روز باعث واقعی بودن بیشتر تخفیف‌ها شده است.
جمعه سیاه و برپایی بساط سودجویی
نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که لباس، لوازم الکترونیکی، کفش، لوازم آرایشی و بهداشتی و لوازم خانگی در ردیف کالاهای مدنظر کاربران برای خرید در جمعه سیاه قرار دارند. اما این فرهنگ به واسطه حضور اتفاقی‌اش در ایران و نبود زیرساخت‌های کافی بیش از اینکه به سود مشتری تمام شود فرصت ضرررسانی به او را فراهم کرده است؛ موضوعی که سرهنگ رامین پاشایی، معاون اجتماعی پلیس فتا ناجا نیز به آن اشاره کرده و گفته بود: «تبلیغات فریبنده‌ای در جهت ارائه خدمات و فروش کالا با قیمت‌هایی پایین‌تر از قیمت‌های واقعی و ارسال رایگان صورت می‌گیرد، این در حالی است که طی این سال‌ها استفاده از شیوه فروش جمعه سیاه به برخی از فروشنده‌ها کمک کرده تا بتوانند کالاهای قدیمی خود را به راحتی بفروشند.»
معاون اجتماعی پلیس فتا با اشاره به اینکه طراحی درگاه‌‌های جعلی که در اصطلاح به آن فیشینگ گفته می‌شود، در روزهای منتهی به جمعه سیاه از شگردهای مهم مجرمان سایبری است، عنوان کرد: «هر سال در روزهای حوالی جمعه سیاه شاهد شکایت قابل توجهی از مردم به خاطر کلاهبرداری‌های صورت گرفته در خصوص پرداخت بهای کالای مورد نظر و عدم دریافت کالا یا تقلبی بودن کالای تحویلی به آنها هستیم.»
مطابق با خبر منتشرشده در خبرگزاری مهر در تاریخ 11 آذرماه امسال سرهنگ پاشایی اعلام کرده است: «افراد سودجو با سوءاستفاده از اعتماد هموطنان و با برپایی سایت‌های جعلی و تقلبی، اعتبار دیگر فروشگاه‌های اینترنتی که دارای فعالیتی سالم هستند را زیر سوال می‌برند و از مردم عزیز هم کلاهبرداری می‌کنند.»
نگاهی به آمارهای سال گذشته
در فروشگاه‌های ایران، جمعه سیاه در سال 2016 شروع به ظهور کرد. نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد، 32درصد ایرانیان در فروش جمعه سیاه شرکت می‌کنند (این 13درصد بیشتر از سال قبل است) و 45درصد از خریداران در جست‌وجوی پیشنهادات سودآور در اینترنت هستند، 19درصد تنها مراکز خرید سنتی را ترجیح می‌دهند، 36 درصد از خریداران فقط از یک کانال فروش استفاده نمی‌کنند بلکه سعی می‌کنند هم آنلاین و هم آفلاین، سود به دست آورند. شایان ذکر است که تعداد این خریداران پیشرفته که در شبکه خرید انجام می‌دهند، در مقایسه با سال قبل 10درصد افزایش یافته است.
مطابق گزارش منتشر شده در وب‌سایت black Friday global در بین ایرانیانی که قصد شرکت در این جمعه سیاه را داشتند، ۳۴ درصد از قبل می‌دانستند چه چیزی را بخرند. آمار سال‌های گذشته حاکی از آن است که محبوب‌ترین دسته محصولات در میان خریداران جمعه سیاه در ایرانی‌ها عبارتند از: پوشاک، کفش، جواهرات، لوازم الکترونیک، لوازم آرایشی و عطر. اما در سراسر جهان، محصولات مد کاملا شناسایی شده در جمعه سیاه پیشرو هستند. با این وجود، در بعضی از کشورها مانند برزیل، سوئیس، هند، مالزی یا رومانی، لوازم الکترونیک در چرخ‌دستی‌های خرید اولیه است.
آمار ارائه‌شده در جمعه سیاه برگزار شده در سال‌های قبل حاکی از آن است که این روز با وجود گذشت چند سال از حضورش در ایران با استقبال خوبی از سوی مردم مواجه شده است. البته در صورتی که برگزارکنندگان این رویداد همچون سایر کشورها پیروی درخور شأنی از اصول و قواعد جمعه سیاه را در ایران به نمایش بگذارند.
