دانش معماری عنصری گمشده در مجتمع های تجاری
اولین تصور ذهنی ما از یک مرکزخرید و مجتمع تجاری فرم سازه ای ، نورپردازی هیجان انگیز و نمای چشم نواز آن است. اما اینها تنها سوغات همنشینی با این مراکز پر زرق و برق نیست و در پس این همه زیبایی شاید ترس از تسخیر هویت یک شهر به دست مال ها بزرگ ترین کابوس ما باشد، کابوسی که در صورت گسترش مال ها بدون توجه به اصول و دانش معماری، قدرت واقعی شدن را پیدا خواهد کرد.
ابتدا خودتان را معرفی کنید و بفرمایید در حال حاضر چه پروژه‌هایی را در دستور کار خود دارید؟
ایزد یارآهی هستم متولد 1359 در تهران. از دوران کودکی به دلیل حضور پدرم به‌عنوان طراح و معمار داخلی و پیشکسوت معماری ایران با مباحث مختلف رشته هنر و معماری آشنا شدم.
از سال1380 همزمان با تحصیل در رشته طراحی معماری، معماری داخلی و دکوراسیون در دانشکده هنرهای زیبای تهران و نیز چندین دوره آزاد معماری، با چند شرکت طراحی و معماری از جمله شرکت ساهی‌کو و شرکت هرنو مشارکت و همکاری داشتم و در سال1382 شرکت گروه معماران 2+ را به‌صورت رسمی تاسیس کردم.
در دهه اخیر به فعالیت‌های اجرایی، آموزشی، فرهنگی و پژوهشی در رشته خود پرداختم و توانستم بیش از 200 پروژه عمرانی و معماری را در داخل و خارج از کشور طراحی و اجرا کنم که تعدادی از آنها در مسابقات درون‌مرزی و برون‌مرزی به‌عنوان پروژه‌های برتر انتخاب شدند ازجمله: TAGHEUER _ CHOPARD _ BVLGARI_ BOVET_VILLEROY&BOCH_ PATEKPHILIPPE که در ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس یعنی دوبی و امارات عربی متحده اجرا شدند و مورد تقدیر قرار گرفته‌اند. تألیف و چاپ کتاب اسکیس‌ها و بداهه‌نگاری‌های معماری و دریافت لوح تقدیر از دوسالانه کتاب معماری و شهرسازی ایران از دیگر افتخارات بنده است.
در حوزه آموزش نیز با دانشگاه‌های معتبر داخلی و خارجی همچون دانشکده هنرهای زیبای تهران، دانشگاه آزاد اسلامی و چند دانشگاه و مدرسه معماری خارجی از جمله TAFE استرالیا، HARWARD و AXFORD در رشته‌های معماری داخلی و دکوراسیون همکاری داشته‌ام.
در سال 1396 افتخار دبیری شورای عالی معماران انجمن صنفی معماری و دکوراسیون شهر تهران را داشتم. در حال حاضر نیز مدیرعامل و موسس و طراح شرکت گروه معماران 2+ هستم.
نقش معماری در رونق کسب و کارهای امروزی را چگونه تحلیل می‌کنید؟
به نظر من از آنجا که معماران پدیدآورندگان معماری هستند بهتراست نقش معمار را در رونق کسب و کار مورد بررسی قرار دهیم. نکته مهم اینجاست که خلق یک اثر معماری و بحث زیبایی‌شناسی در یک پروژه توسط معمار و طراح انجام می‌شود. از این رو معمار و طراح، نقش اساسی در ایجاد یک طرح مناسب براساس استانداردها و رعایت قوانین و مقرراتی که لازم است در یک فضای تجاری و کسب و کار لحاظ شود، دارد، چراکه یک معمار باید دررابطه با بنایی که مسئولیت طراحی آن برعهده او گذاشته شده است دانش معماری لازم و اطلاعات کافی را داشته باشد.
در این شرایط است که یک معمار می‌تواند با چشم‌انداز وسیع از لحاظ دید مطالعاتی و دانش بالای خود در عرصه‌های گوناگون (همچون فرهنگی، اجتماعی، ایدئولوژی و...) کانسپت‌های مختلفی را تعریف کند و با این ایده‌های اولیه و اصلی خود در صورتی که منوط و منضبطانه باشد، قطعا می‌تواند نقش بسزایی را در رونق کسب و کار مجموعه‌ای که وظیفه طراحی آن را برعهده دارد، داشته باشد.
کما اینکه ما در دنیای امروز هم شاهد هستیم که بسیاری از برندهای بزرگ در بحث برندینگ و تجاری‌سازی از بسیاری از بزرگان معماری و طراحان زبردست بهره‌مند می‌شوند تا بتوانند مباحث زیبایی‌شناسی و بحث کاربردی و عملکردگرا بودن یک مجموعه و برند را به بهترین شکل ممکن به کارفرمایان و مشتریان یک برند یا محصول ارائه دهند.
به عنوان مثال در کشورهای حوزه خلیج فارس بسیاری از معماران خبره به برندهای بزرگ ورود کرده‌اند، چراکه این برندها نسبت به امر معماری نگرش وسیعی دارند و واقف هستند که این افراد می‌توانند کانسپت‌های اختصاصی فضاهای تجاری را به‌وجود آورند. من امیدوارم در داخل کشور نیز بتوانیم از معماران داخلی حرفهای که نگرش به‌روزی دارند در بحث تجاری‌سازی، برندسازی و مارکت و... بهره‌مند شویم.
ضمن اینکه بنده تجربه همکاری با برندهای بزرگ، شوروم‌ها و فضاهای تجاری را برای رونق کسب و کار در کارنامه کاری خود دارم. به طور کلی بحث معمار و معماری به‌واسطه ارتباط مستقیمی که با مردم و جامعه دارد مستلزم نگرش خاصی است و یک معمار باید با مطالعات مداوم و مطابق با استانداردهای روز دنیا پیش برود تا بتواند در ایجاد و رونق انواع کسب و کارها نقش تعیین‌کننده‌ای را ایفا کند.
آیا دانش معماری جامعه معماری ما این قابلیت را دارد که تمامی نیازهای پروژه‌های بزرگ تجاری ما را به خوبی پاسخگو باشد؟
براساس شواهد موجود ما در دهه 90 شاهد بحث معماری فضاهای تجاری و بستر بسیار وسیعی برای ایجاد مراکز تجاری و مال‌ها در کلان‌شهرهای ایران بوده‌ایم. نمود این امر خصوصا در تهران رواج بیشتری دارد. اما اگر بخواهیم این مراکز و شکل ظاهری و کالبدی آنها را از نظر فرم سازه و معماری معیار تحلیل خود قرار دهیم، می‌توان گفت شاید بسیاری از این مراکز خرید توانسته‌اند در حوزه طراحی معماری نیازهای یک پروژه تجاری را مرتفع سازند. اما متاسفانه در بحث معماری و شهرسازی شاهد کیفیت مطلوبی نیستیم.
به‌طور کلی ارتباط مستقیمی میان انسان‌ها، معماری و شهرها وجود دارد. ما در معماری شهری کیفیت چندان مناسبی را در خصوص برخی از پروژه‌های تجاری تهران ندیدیم، به‌طوری که در یکی از نقاط شهر تهران شاهد احداث یک مرکز تجاری هستیم که باعث ایجاد فضای شهری بسیار نامطلوب در آن منطقه خاص شده و لطمات زیادی را به معماری شهری و حتی سازه‌های مجاور و خاک منطقه (از لحاظ معضلات ژئوتکنیکی) وارد آورده است. این در حالی است که در صورت استفاده از یک مشاور با دانش معماری در حوزه شهرسازی در کلیه مراحل طراحی و اجرای پروژه، از لطمات ناشی از احداث این قبیل پروژه‌ها به بافت شهری و معماری شهر کاسته می‌شد. به طور کلی دانش معماری صرفاً محدود به طراحی یک حجم مناسب و استفاده از متریال و نمای خاص نیست، بلکه می‌توان با بهینه‌سازی فضاهای تجاری بنایی را به وجود آورد که علاوه بر عملکرد مطلوب از پیش تعیین‌شده، بیانگر هویت فرهنگی یک شهر باشد و برخی نیازهای شهری را نیز برطرف کرده و در نهایت به‌عنوان یک نماد شهری نقشی فراتر از یک مرکزخرید یا مجتمع تجاری را برای شهر ایفا کند.
از سوی دیگر شاهد رشد فزاینده احداث مراکز خرید و مجتمع‌های تجاری بزرگ‌مقیاس در شهرها هستیم که در زمینه معماری، فن طراحی و ایجاد یک فرم و نمای استاندارد ضوابط لازم برای تبدیل شدن به یک سازه قابل اعتنا و شکیل را دارند. البته این طبقه‌بندی فارغ از بررسی مباحث مرتبط با سیرکلاسیون مراکز خرید، دسترسی‌ها و کارکردهای شهری اینگونه مراکز مطرح شده است. حال آنکه یک مرکزخرید در کنار زیبایی‌های بصری در نما و فرم، کارکردهای دیگری نیز دارد که باید به آنها توجه شود. اما در کلانشهری همچون تهران که در واقع الگوی بسیاری از شهرهای کشورمان است، متاسفانه با مراکز خرید زیادی مواجه می‌شویم که بعضا در مناطق با قدمت تاریخی و بااصالت شهر و بدون در نظر گرفتن تاثیرات مخرب آنها بر کارکرد این مناطق احداث شده‌اند.
عدم توجه به جانمایی مناسب مراکز خرید، ورودی‌ها، دسترسی‌ها و تاثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت آنها بر بافت شهری، همگی از نبود یک دانش معماری در طراحی اینگونه مراکز خرید حکایت دارد.
در مقابل مراکز خرید بزرگ‌مقیاسی هم هستند که با حفظ حریم شهری و توجه به کلیه نکات اعم از دسترسی‌ها و حل مشکلات ترافیکی و البته تامین پارکینگ که یکی از نکات حائز اهمیت در طراحی اینگونه مراکز پرتردد شهری است، توانسته‌اند نمونه‌ای از یک نگرش و دانش معماری موثر در احداث اینگونه بناها را در جامعه بسط دهند. در کنار این نگرش، استفاده از نماد‌های فرهنگی و هویت‌ساز نیز بر اصالت این بناها افزوده است که این امر نشانگر وجود پتانسیل‌های کافی در احداث این قبیل مجتمع‌های تجاری درون جامعه کنونی معماری ایران است.
استفاده از دانش روز دنیا و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین در امر ساخت در ایران به چه زیرساخت‌هایی نیاز دارد؟
به نظر من ادغام زیرساخت‌های علمی، عملی و آکادمیک می‌تواند منجر به بهره‌گیری جامعه معماری ما از دانش روز دنیا در این حوزه شود. ایجاد زیرساخت لازم برای جوانان تحصیلکرده برای ایجاد ارتباط موثر و نزدیک با جامعه معماری جهانی و بهره‌گیری از دانش روز و تکنولوژی‌های نوین در امر ساخت و ساز می‌تواند قدم موثری در این زمینه باشد. ایجاد این ارتباط با جامعه جهانی می‌تواند در توانمندسازی معماران ایرانی و انتقال دانش و تکنولوژی جوامع پیشرفته به کشور مفید باشد.
این اقدام می‌تواند زمینه‌ساز جریان‌سازی یک باور در این حوزه باشد که معماری و دانش معماری را یک رشته دانش‌بنیان بدانیم که در زمینه‌های مختلف می‌تواند کارگشا باشد. در این بین برگزاری همایش‌ها و سمینارهای کاربردی که انتقال‌دهنده آخرین مباحث حوزه معماری، تکنولوژی و فناوری حوزه ساخت و ساز و در یک کلام ارائه‌دهنده راهکارهای عملی و جدید در این صنعت باشد، می‌تواند مفید باشد.
پتانسیل معماران ایرانی جهت حضور در عرصه‌های بین‌المللی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
طی چند سال اخیر شاهد آن بوده‌ایم که تعدادی از معماران جوان ازجمله خود بنده در مسابقات معماری متعددی در عرصه بین‌المللی حضور یافته‌ایم تا خلاقیت‌ها، نوآوری‌ها و پروژه‌های اجرایی خود در زمینه معماری و طراحی را به خارج از کشور منتقل کنیم. اما نکته‌ای که در این میان حائز اهمیت بوده و لازم به تاکید است، این است که در کدام عرصه بین‌المللی امکان حضور و معرفی برای ما فراهم است و کدام یک استانداردهای لازم برای ارائه یک اثر هنری را دارند، زیرا در حال حاضر مسابقات بسیاری در وبسایت‌های گوناگون در حوزه معماری برگزار می‌شود اما به جرأت می‌توان گفت که تنها چهار یا پنج رویداد و مسابقه بین‌المللی در سطح استاندارد و بر اساس معیارهای فنی در سطح بین‌الملل در حال برگزاری است و سایر رویدادها صرفاً برای معماران جوان هزینه‌ساز خواهند بود.
لذا از همکارانم این تقاضا را دارم که در این قبیل مسابقات و رویدادها حاضر نشوند، چراکه نه‌تنها باعث رشد هنر معماری کشورمان نمی‌شود بلکه دستاوردهایی که نسل گذشته معماری کشورمان خلق کرده و در اختیار نسل جوان گذاشته‌اند را نیز نقض می‌کند. بنابراین حضور در عرصه‌های بین‌المللی که مرتبط با معماری هستند باید به شیوه‌ای باشد که پتانسیل و استاندارد لازم را داشته باشد و در بهبود سطح معماری کشور موثر واقع شود.
کمااینکه معماران بسیاری از قدیم و در حال حاضر فعالیت‌های موثری داشته‌اند و حرفهای زیادی برای گفتن در این عرصه دارند. با اذعان به اینکه ایرانیان از دیرباز تاکنون یدطولایی در حوزه معماری داشته‌اند که نمود آن در آثار باستانی قابل مشاهده است.
در سال‌های اخیر نیز معماران مستعد ایرانی توانسته‌اند زمینه‌ساز موفق‌های ویژه‌ای در عرصه بین‌المللی باشند که در صورت بهره‌گیری از نماد‌های فرهنگی و هویت ایرانی می‌توانند در آینده حرفهای بیشتری نیز در سطح بین‌الملل داشته باشند.
پارامترهایی که معمار در طراحی یک مرکزخرید و مجتمع تجاری موفق باید به آنها توجه کند، چیست؟
ورود به این مبحث نیازمند زیرساخت‌های بسیاری است که به راحتی و در قالب چندین ترم دانشگاهی می‌توان آن مباحث کاربردی را تعریف و درخصوص آنها صحبت کرد. از این رو به بیان کلیات و مبانی اصلی اکتفا می‌کنم. تمام اقداماتی که در چرایی طراحی یک کانسپت مطرح می‌شود در پروسه طراحی مستتر است.
در پروسه طراحی توجه به پارامترها و فاکتورهای متعددی مطرح است. توجه به مباحث فرهنگی یک جامعه، مباحث اقلیم‌شناسی منطقه، محل استقرار بنا، توجه به نیازهای کاربر، نحوه و فرم استقرار بنا، توجه به ضوابط و معیارهای طراحی فضاهای داخلی، دسترسی‌ها و ورودی‌ها، توجه ویژه به تامین پارکینگ، شناخت مصالح و عملکرد آنها در اقلیم‌های مختلف، بهره‌گیری از نور طبیعی، تقسیم‌بندی فضاهای تجاری و نحوه ارتباط واحدها، توجه ویژه به سیرکلاسیون داخلی مراکز خرید، ایجاد امکانات رفاهی برای کاربران، توجه به روحیات و فرهنگ کاربران و سرمایه‌گذاران، مطالعه و پیش‌بینی رفتار کاربران مراکز خرید به منظور انتخاب نوع سیستم‌های ارتباطی بین طبقات و انتخاب صحیح تعداد آسانسورها و پله‌برقی‌ها و توجه همزمان به مفاهیم زیبایی‌شناختی لازمه طراحی یک مرکزخرید موفق است که یک معمار باید در تمامی روند طراحی به آنها اشراف و تسلط کافی داشته باشد و بتواند تمامی آنها را در حد مطلوب و البته به صورت موازی و مکمل پیش ببرد.
علاوه بر موارد ذکرشده ماهیت اصلی یک بنا به‌عنوان یک مجتمع مسکونی، اداری و تجاری هم برای تولید یک طراحی مفید و استاندارد حائز اهمیت است.
ایده‌های معماری نیز موضوع دیگری است که شاکله اصلی یک بنا راتعریف می‌کند که بحث زیبایی‌شناسی در آن موضوع بسیار مهمی است و می‌تواند حس ورود را به مراجعه‌کنندگان القا کند.
اما به طور کلی تمامی موارد مذکور باید توسط یک معمار لحاظ شود و به نوعی به شکل یک دوره مورد آموزش معماران قرار گیرد تا کمتر شاهد ناهنجاری‌های طراحی و معماری در مراکز تجاری باشیم.
