صنعت خرده‌فروشی عامل تحول اقتصاد کشور

یکی از شاخص‌های رونق کسب‌و‌کار در هر کشور، میزان توسعه صنعت خرده‌فروشی در آن کشور است. مجمع جهانی اقتصاد در مطلبی می‌نویسد: انتظار می‌رود دهه آینده سال‌های طلایی برای مصرف‌کنندگان باشد، زیرا خریداران گزینه‌ها و کنترل‌های بیشتری در مقایسه با گذشته دارند.

اقتصاد جهانی دائما در حال نوسان است. برخی از تجارت‌ها و صنایع رشد سریعی داشته و در مقابل، برخی در چند سال گذشته با سقوط چشمگیری روبه‌رو بوده‌اند. تنها صنعتی که با رشد مداوم در دوره‌های طولانی همراه بوده، صنعت خرده‌فروشی است‌.
با توجه به این موضوع و همچنین اهمیت خرده‌فروشی در دنیا، در تعریف اجمالی از صنعت خرده‌فروشی باید گفت: "مجموع فعاليت‌هايي که هدف آنها فروش مستقيم کالا و خدمات به مصرف‌کنندگان نهايي براي مصارف شخصي و خانگي است." فروشگاه‌هاي خرده‌فروشي در شکل و اندازه‌هاي گوناگون وجود دارند. عوامل اصلي تمايز فروشگاه‌هاي بزرگ از ديگر فروشگاه‌هاي خرده‌فروشي در وسعت و عمق طبقات، محصولات ارائه شده، سطح خدمات، سياست‌هاي قيمت‌گذاري و تفاوت‌هاي جمعيت‌شناختي است. خرده‌فروشی‌ها را مي‌توان بر اساس سطح خدمات ارائه شده توسط فروشگاه، نوع کالاهايي که در فروشگاه براي فروش عرضه مي‌شوند، سطح نسبي قيمت‌هاي عرضه شده و نوع سازمان و گردهمايي آنها به چندين دسته طبقه‌بندي کرد. خرده‌فروشي‌ها بر اساس سطح خدمات ارائه شده به 3 دسته سلف‌سرويس، خدمات محدود و خدمات کامل تقسيم می‌شوند، بر اساس گوناگوني، به فروشگاه‌هاي خاص، فروشگاه‌هاي بزرگ، سوپرمارکت‌ها، فروشگاه‌هاي محلي و ابرفروشگاه‌ها تقسيم شده و بر اساس قيمت محصولات، مي‌توان خرده‌فروشي‌ها را به فروشگاه‌هاي تخفيف‌دار (ارزان‌قيمت)، خرده‌فروشي‌هاي زير قيمت رايج و فروشگاه‌هاي فروش با کاتالوگ تقسيم‌بندي کرد. خرده‌فروش‌هاي زير قيمت رايج نيز به خرده‌فروشي‌هاي مستقل زير قيمت رايج، فروشگاه کارخانه و باشگاه انبار تقسيم‌بندي مي‌شوند. سازمان‌هاي خرده‌فروشی را مي‌توان از نظر سازمان و مالکيت به گروه‌هاي شرکت سهامي زنجيره‌اي، شرکت زنجيره‌اي داوطلبانه، شرکت تعاوني خرده‌فروشی سازمان‌ها با حق نمايندگي و مجتمع‌هاي ترکيبي تجاري تقسيم کرد.

صنعت خرده‌فروشی در دنیا  
مطالعات انجام شده نشان می‌دهد سرانه تعداد ‌هایپر‌مارکت‌ها در کشورهای اروپایی در سال ۲۰۱۰ معادل ۱۵‌ هایپرمارکت برای هر یک میلیون نفر جمعیت است. این در حالی است که این رقم برای کشورهای در حال توسعه‌ای مانند ترکیه در سال مزبور ۳ به ‌ازای هر یک میلیون و برای ایران با توجه به جمعیت آن در سال ۱۳۹۰، یعنی حدود ۷۵ میلیون نفر، معادل تنها یک ‌هایپرمارکت برای هر میلیون نفر است، بنابراین برای رسیدن به وضعیت مطلوب در شبکه توزیع و همگام شدن با کشورهای در حال توسعه و سپس کشورهای پیشرفته و همچنین فرض ثبات جمعیت، به ترتیب به حداقل ۲۲۵ و حداکثر ۱۱۲۵‌ هایپرمارکت نیاز داریم. 
مطالعه تجربه ژاپن، به عنوان یکی از موفق‌ترین کشورهای دنیا در زمینه اقتصاد نشان می‌دهد نظارت و دخالت مستمر دولت در این زمینه با بهره‌مندی از توزیع مستمر و گسترده انواع متنوعی از کالاها از طریق فروشگاه‌های زنجیره‌ای موجب تنظیم بازار بویژه در شرایط ایجاد قیمت‌های تقویمی ‌شده است، به طوری ‌که دولت با بهره‌مندی از ابزارهای فیزیکی در فضای کسب‌وکار، یعنی همان فروشگاه‌های زنجیره‌ای وارد عمل شده و با مذاکره و تعامل با مدیران فروشگاه‌های زنجیره‌ای و اتخاذ سایر سیاست‌های موثر توانسته است کنترل عرضه و تقاضای کالاها را در دست گرفته و به دنبال آن سایر خرده‌فروشی‌های سنتی نیز جهت رقابت با این فروشگاه‌ها و پایداری در بازار کالا و خدمات، مجبور به پایین آوردن قیمت کالاهای خود شده‌اند، به‌ طوری‌ که این کاهش قیمت‌ها باعث باقی ماندن پول بیشتری برای خرید کالاهای دیگر توسط مصرف‌کنندگان و در نتیجه ارتقای قدرت خرید مصرف‌کنندگان و افزایش رضایت‌مندی آنان و به تبع آن تعدیل کمبود تقاضای کل و در نهایت تنظیم بازار شده است.

از ابتدا تا کنون 

فروشگاه‌های زنجیره‌ای نخستین بار در سال ۱۸۵۲ میلادی توسط یک فرانسوی به نام "اریستید بویسکو" با تاسیس فروشگاه کوچکی به نام "بن‌مارشه" شکل گرفتند و پس از گسترش در اروپا همگام با بحران اقتصادی سال ۱۹۲۹ میلادی لزوم گسترش بیش از پیش این فروشگاه‌ها در آمریکا نیز احساس شد و پس از آن در اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی در کشورهای در حال توسعه‌ای مانند برزیل، کره‌جنوبی، مکزیک و شیلی به وجود آمدند.
اما اولین فروشگاه زنجیره‌ای ایران، یعنی فروشگاه‌های تعاونی مصرف سپه در سال 1328 پایه‌گذاری شدند. سابقه این فروشگاه‌ها باعث شده هنوز برخی از مردم فروشگاه‌های زنجیره‌ای را با عنوان فروشگاه سپه خطاب کنند! اين فروشگاه‌ها در واقع تعاوني‌هايي بودند که در ازاي بن کالا، عمدتا کالاهاي خوراکي را با هزینه ناچيزي به مشتریان عرضه مي‌کردند، اما به دليل وجود مشكلات فراوان در بخش توزيع كالاها كه بيشتر ناشی از وضعيت نابسامان اقتصادي و ساختار نامناسب نظام توزيع سنتي بود، نتوانستند کمک شاياني به وضعيت توزيع کالا در ایران کنند.
 تا آن زمان دولت به صورت مستقيم در بخش احداث فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي وارد نشده بود و فروشگاه‌های موجود به ارگان‌ها و سازمان‌هاي مختلفي مربوط مي‌شدند که بيشتر براي خدمت‌رساني به کارکنان همان ارگان و نهاد احداث شده بودند؛ فروشگاه اتکا و قدس (مربوط به نيروهاي مسلح و بنياد مستضعفين) که در سال‌هاي 1334 و 1352 احداث شدند، از جمله این موارد هستند.
 
روند خرده‌فروشی در ایران 
در مجموع با وجود توسعه نسبتا فراوان فروشگاه‌های زنجیره‌ای در بازار خرده‌فروشی ایران، این فروشگاه‌ها هنوز تا رسیدن به جایگاهی که منبع اصلی خرده‌فروشی محصولات مصرفی در کشور به شمار می‌رود، راه زیادی در پیش دارند. با وجود این‌که تعداد فروشگاه‌های زنجیره‌ای در کشور هر روز در حال افزایش است، اما این فروشگاه‌ها اغلب در شهرهای بزرگ وجود دارند و نتوانسته‌اند به شهرهای کوچک و متوسط راه پیدا کنند. ضمن این‌که در شهرهای بزرگ نیز فروشگاه‌های زنجیره‌ای بیشتر به سبب جذابیت‌های فرعی و حاشیه‌ای است که تا حدودی موفق به جذب مشتری شده‌اند.
 در مجموع ایجاد فروشگاه‌های زنجیره‌ای با استانداردهای روز دنیا در کشور می‌تواند نتایج مثبتی برای چابک‌سازی نظام توزیع و بهره‌ور کردن آن به همراه داشته باشد، اما این نگرانی نیز وجود دارد که عدم توجه به استانداردها و الزامات این کار، موجب شکل‌گیری مدل‌های ناموفق این فروشگاه‌ها در کشور شود.
اگرچه ایجاد یک تجارت خرده‌فروشی سال‌ها زمان برده و حفظ کیفیت محصولات در حین حفظ قیمت مقرون‌به‌صرفه، امری دشوار است، اما این تجارت یکی از بهترین تجارت‌های جهان محسوب می‌شود.

صنعت خرده فروشی در آسیا 

صنعت خرده‌فروشی در آسیا به طور متوسط سالانه 9 درصد رشد را تجربه کرده و ارزش آن اکنون به یک هزار میلیارد دلار رسیده است و انتظار می‏رود تا سال 2020 ارزش آن به بیش از 2برابر میزان فعلی برسد. حتی در دوران رکود مالی جهانی اخیر نیز آسیا جزو معدود مناطقی بود که بازار خرده‌فروشی در آن رشد کرد، به همین دلیل نیز خرده‌فروشی‌های جهانی تمرکز بیشتری را به بازارهای آسیایی معطوف کرده‌اند. وال‌مارت (Wal-Mart) و تسکو (Tesco) نیز برنامه‌هایی را برای توسعه سریع خود در آسیا تدارک دیده‌اند. البته جای تعجبی هم نیست، چرا که طبق پیش‌بینی‌ها، در سال 2014 سود خالص بخش خرده‌فروشی در بازارهای آسیایی به 5/8 هزار میلیارد دلار خواهد رسید.

مپیک‌، شکوه صنعت خرده‌فروشی دنیا 
هر رشته و شاخه‌ای یک مراسم اسکار دارد. اگر در فوتبال، انتخاب بهترین‌های هر سال دنیا یا همان «گالا»، فاخرترین مراسم ممکن است و سینما، "جایزه آکادمی" را به عنوان معیار انتخاب بهترین‌ها در نظر گرفته، بزرگ‌ترین مراسم هر سال صنعت خرده‌فروشی هم همایشی سالانه به نام «مپیک» است.
 هر ساله 3 روز از ماه نوامبر به برگزاری مراسم مپیک در شهر کن فرانسه اختصاص می‌یابد و در این مراسم طی بخش‌های گوناگون از برترین‌های عرصه خرده‌فروشی تجلیل و در بخش‌های جداگانه به بهترین‌ها جوایزی اهدا می‌شود. 
هر سال بخش‌های ویژه‌ای برای شرکت‌کنندگان تعیین می‌شود و در مراسم سال 2016 بهترین‌های مواد غذایی، مد، کفش، استراتژی، بهترین فروشگاه، بهترین مرکزخرید، بهترین مرکزخرید کلاسیک، بهترین مرکزخرید بازسازی شده و بهترین مرکزخرید نوین از سوی هیات ژوری مپیک از بین 3 کاندیدای نهایی انتخاب شدند.
 در مراسم مپیک 2017، صادق خرازی از ایران به عنوان سخنران مدعو در آیین افتتاحیه این نمایشگاه حضور یافته بود. او طی سخنانی تصریح کرد: ایران ظرفیت‌های بسیاری برای سرمایه‌گذاری دارد، اما به دلیل فشارهای اقتصادی و سیاسی نتوانست روابط اقتصادی درخشانش با سرمایه‌گذاران خارجی را که از اواخر دهه 90 میلادی آغاز شده بود، ادامه دهد، البته برجام بار دیگر فرصت تلاش برای برقراری روابط اقتصادی پویا و گسترده با ایران را فراهم ساخته است. هم اینک رشد اقتصادی ایران پس از چند سال رکود به حدود 6 درصد رسیده که نویدبخش آینده‌ای پررونق بخصوص برای سرمایه‌گذاران است. 
با توجه به  گفته‌های صادق خرازی و برای همگام شدن با اقتصاد جهانی، بخصوص در شرایطی که برجام درهای تازه‌ای را برای گسترش فعالیت‌های اقتصادی گشوده است، ایجاد انجمن واحد خرده‌فروشی جزو ضروری‌ترین اقداماتی است که نادیده گرفتن آن می‌تواند موجب وارد شدن لطمات جبران‌ناپذیری به صنعت خرده‌فروشی کشور شود.