نگاهی به فروشگاه‌های اینترنتی ایرانی بر اساس نوع خدمات

فروشگاه‌های مولتی‌کتگوری، فروشگاه‌‌هایی هستند که تمام دسته‌بندی‌های سوپرمارکت، آرایشی بهداشتی، مد و پوشاک، لوازم خانگی سبک و سنگین، لوازم الکترونیک، لوازم دیجیتال، محصولات فرهنگی و هنری، اسباب‌بازی و لوازم کودک، ابزار و لوازم صنعتی و... را ارائه می‌کنند.

دیجی‌کالا

دیجی‌کالا به‌عنوان اولین فروشگاه اینترنتی ایران با فروش لوازم دیجیتال آغاز به کار کرد. در ابتدا رویکرد این سایت تنها اطلاع‌رسانی مشخصات و بیان عملکرد و نحوه استفاده از لوازم دیجیتالی همچون دوربین، گوشی موبایل و... بود که با گذشت زمان و استقبال عموم به سمت فروش این لوازم حرکت کرد. در دهه 90 انقلابی در صنعت فروش آنلاین توسط این فروشگاه رخ داد و با توجه به افزایش استفاده مردم از گوشی‌های هوشمند و به دنبال آن سهل‌الوصول شدن ورود به دنیای اینترنت، تمامی دسته‌های کالایی مورد نیاز مردم در این بستر به فروش رسید. دیجی‌کالا که امروزه به‌عنوان آمازون ایران شناخته می‌شود، با تبیین و اجرای قوانین تجارت الکترونیک که در آن اصول مشتری‌مداری و حق و حقوق خریدار لحاظ شده است، بنیانگذار این صنعت در ایران است. تا جایی که عموم مردم خرید اینترنتی یا آنلاین را مترادف با فروشگاه اینترنتی دیجی‌کالا می‌دانند. در ابتدای کار اساس ریتیل و خرید و فروش این فروشگاه بر پایه دریافت سفارش از مشتری و سپس خرید آن از تامین‌کننده یا واردکننده کالا بود که در این بین سود حاصل از تفاوت قیمت خرید از منبع کالا و فروش آن به مشتری عاید دیجی‌کالا می‌شد. با توجه به هزینه صرف‌شده برای حمل کالا از انبار تامین‌کننده به دیجی‌کالا و سپس ارسال آن به مشتری و همچنین بالا رفتن تعداد متقاضیان خرید از این سایت، سیاست دیجی‌کالا به سمت خرید کلی و انبار آن پیش از ثبت سفارش مشتری تغییر کرد. این امر موجب سرازیر شدن درخواست تامین‌کنندگان برای ارائه کالا به دیجی‌کالا شد. اندکی بعد نوسانات قیمت دلار موجب متزلزل شدن قیمت کالا و در نهایت سلیقه و خواست مشتری شد. شاید تا آن روز رصد رفتار بازار و مشتری می‌توانست به نیازسنجی آینده کمک کند اما با تغییرات به‌وجودآمده این کار معقول به نظر نمی‌رسید. از این رو تحول دیگری در این فروشگاه اینترنتی صورت گرفت، نحوه مهیاسازی کالا از انبار به مارکت‌پلیس(Market place) تغییر ‌کرد. مارکت‌پلیس به معنی «بازار واسط»، مدلی از فروش فروشگاه‌های بزرگی همچون آمازون است. در این حالت سایت فروشگاه آنلاین که مقبولیت بالایی در میان مشتریان دارد، به‌صورت ویترین عمل کرده و تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان با قرار دادن محصولات خود روی سایت، مشتری را جذب کرده و پس از فروش، مقداری از سود حاصل از این داد و ستد که پیش از این طبق قرارداد منعقدشده بین فروشگاه آنلاین و تامین‌کننده یا seller مشخص شده است، به سایت فروش کالا تعلق می‌گیرد. در واقع مشتری کالا را در سایت دیده و از آن خریداری می‌کند که این امر موجب می‌شود تمام قوانین ایکامرس(E-commerce) شامل این نوع مبادله شود، کمااینکه مبلغ این معامله به حساب سایت واریز شده و در صورت به وجود آمدن هرگونه مشکل و ایراد سایت مسئول برطرف کردن مرجوعی یا ارسال کالاست. برای اولین‌بار این نوع از فروش در ایران توسط فروشگاه اینترنتی بامیلو انجام شد. این فروشگاه که زیرمجموعه هلدینگ IIG بوده و با سرمایه‌گذاری خارجی راه‌اندازی شد در ابتدا به دلیل قیمت مناسب و شرایط بسیار آسان در مرجوعی کالا، روند روبه رشد بسیار خوبی داشت تا جایی که فاصله میزان فروش بسیار کمی را با دیجی‌کالا داشته و در بعضی گروه‌های کالایی حتی از دیجی‌کالا پیشی گرفت اما سایست‌گذاری‌های نامتعارف رفته‌رفته موجب ضرردهی شرکت و حرکت آن روی شیب سقوط شد تا جایی که در سال 97 رسما اعلام ورشکستگی کرد.

اما نارضایتی مشتریان و مخاطبان این مجموعه در تمامی شبکه‌های اجتماعی اعم از اینستاگرام، لینکدین، توییتر و... بیان‌کننده این مطلب است که کم و بیش دیجی‌کالا نیز با گذر از همان مسیر و تکرار همان اشتباهات و اضافه شدن کالاهای باکیفیت پایین به زنجیره تامین و همچنین عدم موجودی پس از ثبت سفارش و پرداخت هزینه توسط مشتری به سوی بی‌فروغ شدن حرکت می‌کند با این تفاوت که این‌بار تنها ضربه به شرکت وارد نمی‌شود و عواقب آن موجب بی‌اعتمادی و از بین رفتن علاقه مردم به صنعت فروش آنلاین خواهد شد.

طی فرآیند واگذاری روکولند به دیجی‌کالا در سال 97، بخش سوپرمارکت به این فروشگاه اضافه شد. اگرچه در نمای کلی سایت رسته سوپرمارکت در دسته‌بندی‌های دیجی‌کالا قرار گرفته است اما نحوه خرید، سیستم ارسال و حتی استفاده از کد تخفیف‌های این دسته کالایی مجزا بوده که این امر زیرساخت‌های مخصوص به خود را می‌طلبد.

می‌توان فروشگاه دیجی‌کالا را به‌عنوان تنها فروشگاه اینترنتی مولتی‌کتگوری در ایران معرفی کرد اما در آینده‌ای نزدیک فروشگاه‌های اینترنتی زیادی همچون پلازیو با این رویکرد به بازار فروش آنلاین اضافه خواهند شد.

فروشگاه‌های اینترنتی دیگری نیز وجود دارند که اگرچه روی دسته‌بندی‌های زیادی اشراف دارند اما به حد و اندازه دیجی‌کالا دسته‌بندی کالایی ندارند.

مدیسه

فروشگاه اینترنتی مدیسه از زیر مجموعه هلدینگ گلستان است. این فروشگاه اینترنتی با هدف زندگی بهتر و سالم روی کار آمد. کالاهای ارائه‌شده در این فروشگاه اینترنتی شامل پوشاک، کیف و کفش، لوازم آرایشی و بهداشتی، لوازم منزل و دکوراسیون، لوازم الکترونیک، محصولات فرهنگی و هنری و کالاهای سوپرمارکتی می‌شود. محصولات زودمصرف یا FMCG این فروشگاه نیز از طریق نزدیک‌ترین فروشگاه «هفت» تامین شده و به منطقه مورد نظر مشتری ارسال می‌شود.

فروشگاه‌های مد و پوشاک

فروشگاه‌های مد و پوشاک اگرچه یادآور لباس هستند اما موارد متعدد دیگری همچون بهداشتی-آرایشی، اکسسوری، کیف و کفش و... نیز در دسته‌بندی کالاهای ارائه‌شده این فروشگاه قرار می‌گیرند.

دیجی استایل

اگرچه نمی‌توان فروشگاه دیجی‌استایل را اولین فروشگاه اینترنتی لباس دانست، اما بی‌شک این فروشگاه اولین سایت تخصصی مد و پوشاک بود که با ارائه کالای اصل و باکیفیت سبک و استایل لباس در ایران را متحول ساخت. در ابتدا این فروشگاه با بهره از دانش و تجربه دیجی‌کالا و با سرمایه‌گذاری این شرکت به همراه شرکت شکوفامنش تاسیس شد که بنا بر تصمیمات اتخاذشده به صورت مجزا از دیجی‌کالا فعالیت می‌کرد. بهره‌گیری از افراد متخصص در این زمینه و برقراری ارتباط با صاحبان اصلی برندهای معتبر و مطرح جهانی موجب حضور برندهایی در این سایت شد که تا آن زمان به ندرت قابل دسترس بود یا اعتماد از اصالت کالا وجود نداشت. همچنین اضافه شدن بخش مگ و تعریف سبک لباس پوشیدن توسط stylistها و ارائه اخبار مد جهان، نگرش افراد بیشتری را نسبت خرید آنلاین لباس تغییر داد. با گذشت زمان و تغییرات مدیریتی اتفاق افتاده در این فروشگاه، امروز دیجی‌استایل از زیرمجموعه‌های دیجی‌کالا بوده و با همان سبک مدیریتی اداره می‌شود.

بانی مد

این فروشگاه اینترنتی که در سال 93 پا به عرصه فروش آنلاین گذاشت و به صورت تخصصی با وارد کردن بعضی از برندها همچون جین‌وست، جوتی‌جونز و... روی فروش کالاهای تولیدشده توسط آنها فعالیت داشت، با گذشت زمان و تبلیغات عمومی روی بیلبوردهای سطح شهر و اتوبان‌ها، رفته‌رفته بازدید از سایت خود و در نتیجه میزان خرید از آن را بالا برد. امروزه پوشاک ایرانی تولید داخل و همچنین محصولات دسته‌بندی خشکبار به این سایت اضافه شده‌اند.

فروشگاه‌های آرایشی‌-بهداشتی

راه‌اندازی فروشگاه‌های آرایشی‌-بهداشتی به دلیل شرایط خاص این دسته‌بندی کالایی که شامل مرجوعی کالا نشده و همچنین بسیار کم‌حجم بودن اجناس آن، مورد توجه عده زیادی قرار گرفته است. همچنین این طیف کالا به دلیل رفتارهای اجتماعی در ایران مخاطب زیادی داشته و چون مرجع مشخصی برای قیمت‌گذاری وجود ندارد سود قابل توجهی نیز به همراه دارد.

فروشگاه‌‌های روبان، خانومی، موتن‌رو و... از جمله کسب‌وکارهای اینترنتی هستند که به صورت تخصصی در حوزه آرایشی و بهداشتی و همچنین اکسسوری فعالیت می‌کنند. با توجه به سرانه مصرف بالای لوازم آرایشی در ایران تعداد فروشگاه‌هایی با این مسیر کاری رو به افزایش هستند. البته مشخص و محدود بودن زمان مصرف کالاهای این دسته‌بندی یک عامل تهدیدکننده برای صاحبان این مشاغل است.

فروشگاه‌های سوپرمارکتی

فروشگاه‌های سوپرمارکتی در ایران به دو حالت کلی وجود دارند. فروشگاه‌های فیزیکی که به منظور پاسخگویی به نیاز مشتریان در بستر اینترنت فروشگاه اینترنتی خود را نیز راه‌اندازی کرده‌اند. «اُکالا» فروشگاه اینترنتی افق‌کوروش و هایپرفامیلی، «رفاه‌مارکت» فروشگاه اینترنتی رفاه و «اسنپ‌مارکت» فروشگاه اینترنتی هایپراستار از این دست فروشگاه‌های اینترنتی هستند. در این نوع کسب‌و‌کار وب‌سایت، لجستیک و تامین کالای این مجموعه‌ها در اختیار مجموعه همان فروشگاه است. در نوع دیگر سوپرمارکت آنلاین اساس کار بر پایه یک شبکه لجستیکی و حمل‌و‌نقل پدید آمده‌ است. غالب این فروشگاه‌ها از یک وب‌سایت یا اپلیکیشن جهت سفارش‌گذاری و یک شبکه حمل‌و‌نقل موتوری تشکیل شده‌اند. فروشگاه‌هایی مانند سوپرمارکت اسنپ، میاره و پینکت با همکاری سوپرمارکت‌های محلی مبادرت به فروش کالای مورد نیاز مشتریان می‌کنند. به این منظور یک پلتفرم در اختیار صاحبان سوپرمارکت‌ها برای واردکردن اطلاعات کالاها و به‌روزکردن موجودی آنها قرار می‌گیرد تا مشتریان براساس جست‌وجوی نزدیک‌ترین سوپرمارکت محلی کالای موردنیاز خود را خریداری کنند.

فروشگاه‌های اینترنتی از سال‌ها پیش با هدف کاهش میزان رفت و آمد و البته عرضه کالای تامین‌کنندگان بدون واسطه روی کار آمدند. امروزه با شرایط حاد غالب بر جامعه و محدودیت‌های وضع شده بر عبور و مرور افراد نقش تمامی فروشگاه‌های آنلاین به‌ویژه سوپرمارکت‌ها پررنگ‌تر شده است.

نویسنده: سما احدی